Czym jest FASD?
Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych (FASD) to grupa różnorodnych trudności rozwojowych, które mogą wystąpić u dziecka w wyniku ekspozycji na alkohol w okresie prenatalnym. Nie jest to choroba genetyczna – FASD jest konsekwencją działania alkoholu na rozwijający się organizm.
Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych (FASD – Fetal Alcohol Spectrum Disorders) to grupa zaburzeń rozwojowych, które powstają w wyniku ekspozycji płodu na alkohol w czasie ciąży. Zaburzenia te obejmują szeroki wachlarz problemów fizycznych, neurologicznych i behawioralnych, które mogą wpływać na zdolności poznawcze, emocjonalne i społeczne człowieka przez całe jego życie.
Objawy FASD i ich nasilenie są bardzo zróżnicowane. Wynika to z faktu, że rozwój dziecka narażonego na alkohol w okresie prenatalnym jest zależny od wielu czynników, m.in. momentu i ilości ekspozycji, predyspozycji genetycznych czy środowiska wychowawczego.
Najczęściej obserwowane trudności
Funkcjonowanie mózgu i układu nerwowego
Problemy z pamięcią krótkotrwałą i długotrwałą, trudności w koncentracji uwagi, wolniejsze tempo uczenia się, problemy z planowaniem i organizacją zadań.
Rozwój fizyczny
Niższa waga i wzrost w porównaniu do rówieśników, drobniejsza budowa ciała, w niektórych przypadkach charakterystyczne cechy dysmorfii twarzy.
Zachowanie i emocje
Impulsywność, nadpobudliwość, trudności w samoregulacji, podatność na frustrację, a także skłonność do wybuchów emocjonalnych.
Relacje społeczne
Problemy w przestrzeganiu zasad i norm, trudność w ocenie ryzyka, podatność na manipulację ze strony innych osób, brak przewidywania konsekwencji własnych działań.
Mowa i komunikacja
Opóźniony rozwój mowy, ograniczone słownictwo, trudności w rozumieniu dłuższych i bardziej złożonych wypowiedzi, czasami występuje afazja.
Koordynacja ruchowa i motoryka
Trudności z równowagą, koordynacją, precyzyjnymi ruchami dłoni czy wykonywaniem złożonych czynności manualnych.
Objawy FASD mogą zmieniać się wraz z wiekiem
– to, co w dzieciństwie może być rozumiane jako trudności szkolne, w dorosłości może prowadzić do problemów w pracy, budowaniu relacji czy samodzielnym funkcjonowaniu. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i systemowe wsparcie na każdym etapie życia.
FAS – najcięższa postać FASD
Najbardziej rozpoznawalną i najcięższą formą Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych (FASD) jest Płodowy Zespół Alkoholowy (FAS). To właśnie ta diagnoza jako pierwsza zwróciła uwagę świata medycznego na szkodliwy wpływ alkoholu na rozwój dziecka w okresie prenatalnym.
W przypadku FAS obok poważnych trudności w rozwoju intelektualnym, emocjonalnym i społecznym, pojawiają się również charakterystyczne objawy fizyczne.
Najczęściej obserwowane objawy:
Zaburzenia wzrostu
Dzieci z FAS są mniejsze i lżejsze od rówieśników, zarówno w okresie płodowym, jak i po urodzeniu. Wolniejszy rozwój fizyczny utrzymuje się często przez całe życie.
Charakterystyczne cechy twarzy
Krótkie szpary powiekowe, wygładzona rynienka podnosowa, cienka górna warga, a także (w niektórych przypadkach) mniejszy obwód głowy, spłaszczona środkowa część twarzy, krótki zadarty nos czy mała żuchwa.
Nieprawidłowości w budowie i funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego
To one odpowiadają za największe wyzwania w codziennym funkcjonowaniu, m.in. problemy z pamięcią, uczeniem się, kontrolą emocji i zachowania.
Ważne jest zrozumienie, że same cechy wyglądu nigdy nie wystarczają do postawienia diagnozy. Rozpoznanie FAS zawsze wymaga interdyscyplinarnej oceny specjalistów – w procesie diagnostycznym biorą udział lekarze różnych specjalności (pediatra, neurolog, psychiatra), psycholog, logopeda, a nierzadko także pedagog specjalny i pracownik socjalny. Każdy z nich ocenia inne obszary funkcjonowania dziecka – od zdrowia fizycznego, przez rozwój poznawczy, emocjonalny i społeczny, aż po funkcjonowanie w środowisku szkolnym i rodzinnym. Dopiero połączenie perspektyw wielu ekspertów pozwala na postawienie rzetelnej diagnozy i zaplanowanie odpowiedniego wsparcia.
Każdy człowiek z FASD, także z FAS, jest inny. Obok trudności rozwojowych posiada swoje mocne strony, talenty i wyjątkowy potencjał. Odpowiednia diagnoza, współpraca interdyscyplinarnego zespołu, zaangażowanie bliskich i dostosowane metody edukacyjne oraz terapeutyczne mogą sprawić, że osoby z tym spektrum będą mogły rozwijać się i prowadzić satysfakcjonujące życie.